Hegel: Η επιστήμη της Λογικής

Georg W. F. Hegel: Η επιστήμη της Λογικής (από την Εγκυκλοπαίδεια των φιλοσοφικών επιστημών, παράγραφοι 1-244). Εισαγωγή - Μετάφραση - Σχόλια Γιάννη Τζαβάρα. «Δωδώνη», Αθήνα-Γιάννινα 1991, 511 σελ.

ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ:

Εισαγωγή (1-18), Προκαταρκτική επισκόπηση (19-83).

Πρώτο μέρος: Η διδασκαλία περί του Είναι (84-111).

Δεύτερο μέρος: Η διδασκαλία περί της ουσίας (112-159).

Τρίτο μέρος: Η διδασκαλία περί της έννοιας (160-244)

Α) Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου εκτίθεται η εξής παρουσίαση:

Ο γερμανός φιλόσοφος Georg Hegel (1770-1831) γεννήθηκε στη Στουττγάρδη και δίδαξε στα Πανεπιστήμια της Ιένας, της Χαϊδελβέργης και του Βερολίνου. Πιεζόμενος από την ανάγκη, να εκθέσει στους φοιτητές του με απλό και περιεκτικό τρόπο τα βασικά στοιχεία του φιλοσοφικού του συστήματος, εξέδωσε την Εγκυκλοπαίδεια των φιλοσοφικών επιστημών σε επιτομή. Οι πρώτες 244 παράγραφοι (§§ 1-244) της γ΄ έκδοσης (1830) αυτού του βιβλίου, αφιερωμένες στην «επιστήμη της Λογικής», αποτελούν το κείμενο όπου βασίστηκε η παρούσα ελληνική μετάφραση. Το κείμενο προσφέρεται ως ένα καλό ξεκίνημα για τον αρχάριο μελετητή της χεγκελιανής Φιλοσοφίας, με την ώριμη μορφή που αυτή παρείχετο στους φοιτητές του Πανεπιστημίου του Βερολίνου κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του φιλοσόφου.

Γιάννης Τζαβάρας

Β) Εισαγωγικά:

          Η «Εισαγωγή του μεταφραστή» (σελ. 9-49) αυτού του βιβλίου παρέχει κάποιες ερμηνευτικές υποδείξεις βοηθητικές για μια πληρέστερη κατανόηση του χεγκελιανού κειμένου. Τονίζεται κυρίως το γεγονός ότι η χεγκελιανή Λογική μπορεί να ερμηνευθεί μόνο ως Οντολογία. Προς επικύρωση τούτου αντιπαραβάλλεται η παρμενίδεια ταύτιση του Νοείν και του Είναι με το θεμελιώδες χεγκελιανό αξίωμα που ταυτίζει το έλλογο με το πραγματικό, και ερμηνεύεται οντολογικά η χεγκελιανή διάκριση ρεαλιστικής και ιδεατής ύπαρξης (Realitaet – Idealitaet) ως θεμέλιου του χεγκελιανού ιδεαλισμού. Στη συνέχεια παρέχονται βασικές επεξηγήσεις της διαλεκτικής μεθόδου με συνεχή αναφορά σε οντολογικές έννοιες, όπως «Είναι», «μηδέν», «γίγνεσθαι» κλπ. και διαφοροποιείται η τυπικά λογική, δηλαδή προτασιακή, από την οντολογική αλήθεια. Αναλύεται επίσης η δομή του όλου χεγκελιανού συστήματος και εξηγείται, πώς μέσα σ’ αυτό εντάσσεται η Λογική με τη βασική διαλεκτική της τριάδα: Είναι – ουσία – έννοια. Τέλος, παρέχονται κάποια φιλολογικά στοιχεία σχετικά με τη «μεγάλη» και τη «μικρή» χεγκελιανή Λογική και τους κύριους μεταφραστικούς προβληματισμούς του Έλληνα μεταφραστή.

Γ) Στο περιοδικό «Διαβάζω», 1993, σελ. 17-19, δημοσιεύτηκε μια παρουσίαση του Νίκου Μακρή, της οποίας παραθέτουμε μόνο δύο σύντομα αποσπάσματα:

Το πρώτο μεγάλο έργο του Hegel ήταν η γνωστή Φαινομενολογία του Πνεύματος (1807, δύο τόμοι), μία όντως επική σύνθεση με την οποία ο συγγραφέας καταγράφει τα διάφορα στάδια πορείας του πνεύματος προς την ωρίμανσή του διαμέσου της ελληνικής αρχαιότητας, του μεσαίωνα, του διαφωτισμού, της Γαλλικής επανάστασης, της γερμανικής δημιουργίας, κ.ο.κ. Οι λαβυρινθώδεις αναλύσεις, οι τραγικές υποκρούσεις, οι εμβριθείς αναλύσεις, η ετοιμότητα του συγγραφέα αλλά και οι σκοτεινές διατυπώσεις και αξιολογήσεις καθιστούν το έργο όντως κλασικό. Η περίφημη Λογική (Επιστήμη της Λογικής, 1812-1816, τρίτομο έργο) δε συνιστά παρά «λογική» έκθεση των διαλεκτικών στοιχείων της Φαινομενολογίας του Πνεύματος, λογική δηλαδή αξιοποίηση και έκθεση των διαλεκτικών αρχών. Αργότερα ο Hegel συνόψισε την απέραντη Επιστήμη της Λογικής στο έργο του Εγκυκλοπαίδεια των Φιλοσοφικών Επιστημών (§§ 1-244), το οποίο κυκλοφόρησε το 1817. Αυτή τη Λογική μάς προσφέρει στα ελληνικά με εισαγωγή και σχόλια ο Γιάννης Τζαβάρας. Ήδη το έργο έχει μεταφραστεί απ’ τον Παύλο Γρατσιάτο το 1915, και υπήρξε «αναντικατάστατο βοήθημα» για τον κ. Τζαβάρα (απ’ την εισαγωγή και μετάφραση στην παρούσα έκδοση, σελ. 37)…

Η προσφορά των εκδόσεων «Δωδώνη» και του γνωστού μεταφραστή και σχολιαστή μεγάλων φιλοσόφων είναι όντως πολύτιμη, δεδομένου ότι παρόμοια κείμενα ούτε εκδίδονται ούτε μεταφράζονται εύκολα.

Νίκος Μακρής

        Δ) Κριτική αναμέτρηση του Θόδωρου Καβάση

   Στο βιβλίο του: Διαλεκτική σκέψη. Αντιφατική μοναδολογία και οικουμενική βιοχαρτογραφία, εκδόσεις «Δωδώνη», Αθήνα 2022, σελ. 65-146, ο  Θόδωρος Καβάσης αναμετριέται κριτικά με βασικές διατυπώσεις και θεωρίες της χεγκελιανής Επιστήμης της Λογικής, παραθέτοντας αυτούσια χωρία από τη μετάφραση του Γ. Τζαβάρα.

     Γράφει συμπερασματικά μεταξύ άλλων στη σελ. 145: "Η Επιστήμη της Λογικής [του Χέγκελ] δεν μπορεί να είναι ούτε Επιστήμη, ούτε Λογική, ούτε Διαλεκτική. Είναι μια ανοδική πορεία του Νοείν στο Απόλυτο, η οποία δεν μπορεί παρά να είναι ο Θεός. Αυτό όμως σήμερα είναι αδιάφορο για την επιστήμη και τη φιλοσοφία. Επίσης, το έργο του Hegel δεν κατάφερε να δώσει ένα σωστό τυπικό διαλεκτικό λογικο-γλωσσικό εργαλείο, αλλά ούτε κατάφερε να κάνει τους πιστούς πιστότερους. 

    Είναι όμως ένα από τα μεγαλύτερα έργα τέχνης της νόησης ως υψηλής, που δικαιούται μελέτης και σεβασμού, όπως το έργο του Kant και άλλων μεγάλων ιδεαλιστών φιλοσόφων. Αυτό το έργο δημιουργεί αντικρουόμενα συναισθήματα. Ενώ οδηγεί τον διανοητή κάποιες φορές στην πηγή, του απαγορεύει να πιεί."